Kadim Türk toplumlarının zaman ölçümünde kullandığı muhtelif sistemler mevcuttur. İlk dönemlerde benimsedikleri sistem, güneşin devinimini temel alan ve senelerin canlı adlarıyla belirlendiği on iki hayvanlı sistemdir.
Kronolojik Gelişim
Türk kavimleri, İslam dinini benimsedikten sonra ay esaslı hicri sisteme geçiş yapmışlardır. Büyük Selçuklu İmparatorluğu devrinde, hükümdar Melikşah’ın talimatıyla oluşturulan ve güneş esaslı Celali düzeni uygulanmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda iktisadi meselelerde güneş temelli Rumi düzen benimsenmiştir. 1917 senesinde Takvim-i Garbi ismiyle Miladi sisteme yakın bir düzenleme kullanılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nin tesisinden sonra, 26 Aralık 1925’te Miladi sistem kabul görmüş ve 1 Ocak 1926’dan itibaren yürürlüğe girmiştir.
On İki Hayvanlı Düzen
Bu kadim sistem, Türklerin kullandığı en eski zaman ölçüm metodudur. Güneşin hareketlerini temel alan bu düzen, İskit çağından İslamiyet’in kabulüne değin yaygın biçimde kullanılmıştır. Göktürkler, Uygurlar ve çeşitli Türk boylarının yanı sıra Tuna ve İtil Bulgarları tarafından da benimsenmiştir.
Celali Sistemi
Güneş esaslı bu düzen, ünlü düşünür Ömer Hayyam’ın başkanlığındaki bir heyet tarafından düzenlenmiş ve Büyük Selçuklu Sultanı Melikşah’a takdim edilmiştir. 1079 senesinden itibaren kullanıma alınmış, başlangıç noktası olarak Hicret kabul edilmiştir. Bu sistem özellikle ziraat ve iktisadi faaliyetlerin düzenlenmesinde kullanılmıştır.
Rumi Sistem
Hicret’i başlangıç kabul eden ve güneşin hareketlerini temel alan bir düzendir. 13 Mart 1840’ta uygulamaya konulmuştur. Ay temelli sistemde bir sene 354 gün iken, güneş temelli sistemde 365 gün olarak hesaplanmıştır.
Miladi Sistem
Papa XIII. Gregory’nin talimatıyla Jülyen sisteminin yerine getirilen bu düzen, Hz. İsa’nın doğumunu başlangıç noktası kabul eder. Dünya’nın güneş etrafındaki dönüş süresini (365 gün 6 saat) bir yıl olarak kabul eden bu sistem, günümüzde en yaygın kullanılan ve yıllık sadece 10,8 saniyelik sapma oranıyla en hassas takvimdir.