Geçmişten günümüze uzanan serüvende, tarih ilmi; toplumsal benliğin şekillenmesi ve kültürel değerlerin nesiller arası aktarımı için vazgeçilmez bir vasıta, mazinin keşfi için süregelen bir araştırma ve çağdaş meseleleri kavramak için elzem bir kaynaktır.
Tarih Biliminin Nitelikleri
Beşeri bilimlerin temel disiplinlerinden olan tarih vasıtasıyla insan; kendisini, cemiyetini ve evreni idrak eder. Tarih disiplinini diğer sosyal bilimlerden farklı kılan en mühim özellik; öteki bilimler insanı ya da tabiatı tek bir açıdan ele alırken, tarih ilminin insanoğlunu tüm boyutlarıyla ve bütün eserleriyle kavramaya çalışmasıdır.
Tarihin Diğer Bilimlerle İlişkisi
Bir tarih araştırmacısı; siyasi, askeri, toplumsal yahut yaşam öyküsü çalışması yaparken muhtelif bilim dallarından istifade eder:
Temel Yardımcı Bilimler:
- Coğrafya
- Sosyoloji
- Felsefe
- İktisat
- Hukuk
- Sanat tarihi
- Dilbilim
Detaylı Yardımcı Bilim Dalları
Kronoloji
Maziden bugüne vuku bulan hadiselerin zamansal dizilimini tespit eder ve sıralar. Vakitlendirme ilmi olarak da bilinir.
Coğrafya
İnsan ve mekân arasındaki etkileşimi inceler. Olayların cereyan ettiği muhitin fiziksel ve demografik özelliklerini açıklar.
Diplomasi
Resmi vesikaların tür, biçim ve muhteva açısından değerlendirmesini yapar. Milletlerarası münasebetler, muharebeler ve sebepleri, ahitnameler üzerinde çalışır.
Arkeoloji
Toprak ve su altında kalmış kadim yaşantıların maddi kalıntılarını gün yüzüne çıkarır. Hafriyat ilmi olarak da adlandırılır.
Heraldik
Devletlerin kullandığı armaları, mühürleri ve özel işaretleri araştırır. Simgesel belgeleri inceler.
Etnografya
Toplulukların göreneklerini, geleneklerini, törelerini ve yaşam biçimlerini araştırır.
Antropoloji
İnsan topluluklarını ve medeniyetlerin gelişimini inceler. Beşer ilmi olarak da bilinir.
Nümizmatik
Tarihi süreçte basılan paraları, sikkeleri ve madeni paraları inceler.
Paleografya
Kadim yazı sistemlerini ve alfabelerini inceler. Eski metinlerin okunmasını sağlar.
Filoloji
Lisanların tarihsel gelişimini, değişimini ve diller arası etkileşimi araştırır.
Epigrafi
Taş, mermer, maden ve ahşap gibi dayanıklı materyaller üzerine hakkedilmiş yazıtları okur ve yorumlar.
Jeopolitik
İnsanların zekâsı ve kabiliyetleri ile coğrafi mekânın rolünü bütüncül bir yaklaşımla ele alır.
Modern Yardımcı Bilimler
Son dönemlerde gelişen teknoloji ile birlikte yeni yardımcı bilimler de ortaya çıkmıştır:
- Arkeometre: Fen ve sosyal bilimlerin müşterek çalıştığı bir alan
- DNA Mühendisliği: Genetik araştırmalar
- Radyokarbon Tarihlendirme: Organik materyallerin yaşını tespit
- Dendrokronoloji: Ağaç halkalarından tarihlendirme
Özel İnceleme Alanları:
- Papiroloji: Kadim kağıt türlerini inceler
- Metroloji: Eski ölçü ve tartı sistemlerini araştırır
- Toponomi: Yerleşim yerlerinin doğal yapısını inceler
- Ad Bilimleri:
- Onomastik: Yer adları
- Hidronomi: Su kaynaklarının adları
- Antroponomi: Şahıs adları
Bu yardımcı bilimler, tarih araştırmalarının daha sağlam temellere oturmasını ve çok yönlü değerlendirmeler yapılmasını sağlar. Her biri kendi uzmanlık alanında derinlemesine incelemeler yaparak tarih bilimine katkıda bulunur.