Bir neticeye varmak için ilim ve akla uygun şekilde gerçekleştirilen araştırma biçimine metodoloji denir. Her bilim dalının kendine has bir metodolojisi vardır.
Tarih İlminin Metodolojik Aşamaları
Araştırma (Vesika Toplama)
Geçmişe ışık tutabilecek her çeşit malumat ve verilerin tespit edilmesi safhasıdır. Bu süreçte araştırmacı, konusuyla alakalı tüm vesikalara, belgelere ve kalıntılara ulaşmaya çabalar.
Düzenleme (Kategorizasyon)
Toplanan malumatların sistematik biçimde gruplandırılması safhasıdır. Araştırmacı, çalışmasının maksadına ve mevzusuna göre bilgi ve verileri istediği biçimde kategorize edebilir.
İnceleme (Analiz)
Elde edilen verilerin kaynak kıymeti bakımından yeterli olup olmadığının tetkik edilmesi safhasıdır. Bu aşamada gruplandırılan malumatların muhtevası değerlendirmeye tabi tutulur.
Sorgulama (Değerlendirme)
Toplanan verilerin hakikati ve malumat açısından güvenilirliğinin saptandığı safhadır. Bu süreçte vesikalar hem dış hem de iç değerlendirmeye tabi tutulur.
Metodolojik Yaklaşımın Özellikleri
Birinci El Vesikalar:
- Resmi evraklar
- Sikkeler ve mühürler
- Yazıtlar ve kitabeler
- Arkeolojik bulgular
İkinci El Vesikalar:
- Kronikler
- Seyahatnameler
- Biyografiler
- Akademik eserler
Değerlendirme Kriterleri
Dış Değerlendirme:
- Vesikanın fiziki özellikleri
- Yazı karakteri analizi
- Kullanılan malzeme tetkiki
- Dönem uygunluğu kontrolü
İç Değerlendirme:
- Muhteva analizi
- Tutarlılık kontrolü
- Karşılaştırmalı inceleme
- Yazarın güvenilirliği
Sentez Safhası
Bu son aşamada tüm veriler bütüncül bir yaklaşımla ele alınır. Değerlendirmede şu hususlara dikkat edilir:
- Coğrafi etmenler
- Sosyolojik faktörler
- İktisadi koşullar
- Kültürel unsurlar
- Siyasi gelişmeler
Tarih araştırmacısı, tüm bu safhaları titizlikle takip ederek, geçmiş hadiseleri objektif bir bakış açısıyla değerlendirmeli ve bilimsel gerçekliğe uygun neticelere ulaşmalıdır. Her safhanın kendine has önemi ve işlevi vardır.