İkta Sistemi Üzerine Genel Bakış
Bu yazının amacı ikta sisteminin ne olduğunu, ilk uygulayıcı devletleri, Türk toplumunda ikta sistemi ve İslam coğrafyasında bu sistemin nasıl hayata geçirildiğine dair bilgi vermektir. İkta sistemi ile ilgili görüşlerinizi ve düşüncelerinizi bu yazıya yorum yazarak bizimle paylaşabilirsiniz. Yorum Yap
İkta Sisteminin Tarihsel Gelişimi
Türk-İslam devletlerinde iktisadi yaşamın önemli unsurlarından biri, ilk kez Hz. Ömer döneminde uygulanan ikta sistemidir. Fethedilen bölgelerin askerlerin mülkü sayılması, ordu ve maliye için önemli bir değişiklikti. Hz. Ömer’in arazileri eski sahiplerine bırakarak bunların ödediği vergileri hazineye aktarması ve askerlerin maaşlarına tahsis etmesi neticesinde ikta sistemi ortaya çıkmıştır. Emevi ve Abbasiler döneminde uygulanan bu sistem, daha sonra Selçuklular tarafından geliştirilmiştir.
Selçuklu Döneminde İkta Sistemi
Selçuklular, Orta Asya’dan gelen Oğuz Türklerine yer açmak, askeri güçler oluşturmak ve halkı ile çiftçileri korumak amacıyla ikta sistemini hayata geçirmişlerdir. Uygulamada, merkezden tahsildar gönderilmediği için vergiler direkt ikta sahipleri (komutan ve askerler) tarafından maaşlarına karşılık olarak toplanıyordu. Maaşlardan artan gelirler, yıllık sabit bir vergi olarak devlet bütçesine aktarılıyordu.
İktalar özel mülkiyete dönüşmediğinden, bunların hibe, vakıf ve satışına izin verilmezdi. Ancak, toprak babadan oğula geçebilmekteydi. Bu durum, küçük iktalar için geçerliydi. Devlet, büyük iktalarda bu durumu engelleyerek feodal yapının oluşumunu önlemek istemekteydi. İkta sahipleri halktan, yasal olarak belirlenen vergiler dışında başka taleplerde bulunamazdı.
Türkiye Selçuklu Devleti, bu sistemi Anadolu’da küçük iktalar biçiminde uygulamıştır. Zamanla, miri toprakların vakıf veya güçlü şahıslar tarafından geniş mülkler haline getirilmesi, Moğol istilası ve iç çekişmelerde sultanların taraftar toplamak için ikta topraklarını özel mülk olarak dağıtması sebebiyle sistem zayıflamıştır. Ancak, ikta sistemi, beylikler tarafından korunmuş, Osmanlı Devleti tarafından devralınarak geliştirilmiş ve sonucunda tımar sistemi oluşturulmuştur. Bu sistem ayrıca Musul atabeyleri aracılığıyla Mısır’a geçmiş, Eyyubi ve Memluk devletlerinde uygulanmış ve hatta Hindistan’a kadar ulaşmıştır.
İkta Sistemi Üzerine Sıkça Sorulan Sorular
Soru: İlk İkta Sistemini kim kurmuştur? İkta Sistemini İlk Uygulayan Devletler hangileridir?
Cevap: Hititler
Soru: İslam Devletlerinde İlk İkta Sistemi kim tarafından tesis edilmiştir?
Cevap: Hz. Ömer
Soru: İkta Sistemi ilk kez hangi devletler tarafından oluşturulmuştur?
Cevap: Hititler, Emeviler, Abbasiler ve Selçuklular
Soru: İkta Sistemini uygulayan ilk Türk devleti hangisidir?
Cevap: Karahanlılar
Soru: Osmanlı Devleti ikta sistemini kullanmış mıdır?
Cevap: Osmanlı Devleti, ikta sistemini geliştirerek tımar sistemini kurmuş ve uygulamıştır.
Soru: Selçuklularda İkta Sisteminin kurucusu kimdir?
Cevap: Nizam’ül-Mülk